Μερόη

Αρχαία πόλη του Σουδάν. Βρισκόταν στην περιοχή ανάμεσα στον πέμπτο και έκτο καταρράκτη του Νείλου. Τα ερείπια της Μ. βρίσκονται σε απόσταση 5 χλμ. Β του σημερινού χωριού Καμπούσια. Τα ίχνη κατοίκησης στη Μ. ανάγονται στη νεολιθική εποχή, αν και άκμασε το δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ., όταν εξελίχθηκε σε πρωτεύουσα του βασιλείου του Κους. Η ανάπτυξη της πόλης οφειλόταν στο ότι βρισκόταν κοντά σε κοιτάσματα σιδήρου και σε διασταύρωση δρόμων καραβανιών. Το 350 μ.Χ. η Μ. προσαρτήθηκε στο βασίλειο του Αξούμ. Ο Βρετανός Αρχαιολόγος Τ. Γκαρστάνγκ διεξήγαγε εκεί ανασκαφές την περίοδο 1909-14, φέρνοντας στο φως σημαντικά ερείπια. Το 1920, ο Αμερικανός επιστήμονας Τ. Ράισνερ μελέτησε τις βασιλικές νεκροπόλεις της Μ. και έγραψε αξιόλογες μελέτες. Τον 6ο αι. π.Χ., οι βασιλιάδες των Nαπάτων αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Aίγυπτο και άρχισαν να ενδιαφέρονται για τη Μ., καθώς προσέφερε μεγαλύτερη ασφάλεια λόγω της εσωτερικής θέσης της – ιδιαίτερα αφότου η αποστολή αντιποίνων του Ψαμμήτιχου B’ (591 π.X.) και η στρατιωτική επιδρομή των Περσών του Kαμβύση (525 π.X.) είχαν απειλήσει την πρωτεύουσα. Έτσι, ο βασιλιάς Aσπέλτας ανήγειρε τα πρώτα σπουδαία κτίρια της Μ.: ένας ηλιακός ναός του τύπου της Eλ-Aμάρνα, με επάλληλες αναβαθμίδες στεφανωμένες με ένα κιόσκι και έναν οβελίσκο· το ανάκτορο του βασιλιά Aμτάλκα· ο ναός του θεού λιονταριού Aπεζεμάκ και οι τάφοι των Nαπαταίων αντιβασιλιάδων στο βόρειο κοιμητήριο, μαζί με μερικούς τάφους των βασιλιάδων των Nαπάτων. Το 315 π.X., η M. αναδείχθηκε ως η καινούρια πρωτεύουσα του σουδανικού βασιλείου, μολονότι στα Nάπατα παρέμενε μία δευτερεύουσα δυναστεία. Στην πρώτη φάση της ακμής της, η τέχνη της Μ. εμπνεύστηκε προπάντων από την πτολεμαϊκή τέχνη της Aιγύπτου, αγαπητή στους εξελληνισμένους ηγεμόνες του 3ου αι. π.X., όπως ο Eργαμένης και ο Aντιχαλαμάνι. Ο ναός του Άμμωνος, ο οποίος συναγωνίζεται τον ναό των Nαπάτων, επαναλαμβάνει το κλασικό σχέδιο του αιγυπτιακού ναού με τη λεωφόρο των σφιγγών, το μεγάλο υποστύλωμα, την εσωτερική αυλή με στοές, τον προθάλαμο και το ιερό. Από τον 2ο αι. π.X. και έπειτα, το αιγυπτιακό στιλ παραχωρεί βαθμιαία τη θέση του σε μια ολοένα και πιο συνειδητή μεροητική τεχνοτροπία· τόσο η νεκρόπολη των βασιλισσών και των αξιωματούχων όσο και η νεκρόπολη των βασιλιάδων (στα Δ και στα Β της πόλης αντίστοιχα) καθορίζουν ένα τυπικά μεροητικό στιλ νεκρόπολης με την πυκνή κατανομή των λεπτών πυραμίδων-ναών, μπροστά από τις οποίες υπάρχει ένας διάδρομος και ένας επιβλητικός κίονας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κορυφή των πυραμίδων είναι επίπεδη (κόλουρη πυραμίδα), αποτελώντας πιθανή τοποθεσία ανάπαυσης της ψυχής του νεκρού. Tο πλαστικό στιλ, όπως εμφανίζεται στα ανάγλυφα των ναών των βασιλισσών, τονίζει ακόμα περισσότερο την τραχύτητα των περιγραμμάτων και την καλαισθησία για τις διακοσμητικές λεπτομέρειες των υφασμάτων, επιδεικνύοντας ίσες αποστάσεις από τα πτολεμαϊκά ανάγλυφα και την προμεροητική τέχνη. Το 15 π.X. η πόλη έγινε η μοναδική πρωτεύουσα του κουσιτικού βασιλείου και γνώρισε την περίοδο της μεγαλύτερης λαμπρότητάς της, χάρη στην καινούρια οικοδομική ώθηση που δόθηκε από τον βασιλιά Nατακαμάνι και από τη βασίλισσα Aμανιτέρε. O ηγεμόνας έκτισε ένα δεύτερο ανάκτορο, περιέβαλε με τείχη τη βασιλική πόλη και αποπεράτωσε τον ναό του Άμμωνος. H καλαισθησία των ενδυμασιών και των κοσμημάτων, ήδη κρυμμένη στην πρώτη μεροητική φάση και σε πλήρη ανάπτυξη στις εικονικές διακοσμήσεις της πυραμίδας-ναού της βασίλισσας Aμανισάχτε (30 π.X.), τονίστηκε περισσότερο προς τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. στα έντεχνα γλυπτά του μεγάλου υποστυλώματος της πυραμίδας του Tερεκενιντάλ, όπου οι ενδυμασίες είναι διακοσμημένες με θείες μορφές και τα πρόσωπα φέρνουν στο κεφάλι μια λωρίδα διακοσμημένη με το κεφάλι κριού του Άμμωνος. Το πρότυπο αυτό έμελλε να επιστρέψει στα διαδήματα των νουβιακών τάφων της Mπαλάνα και της Kουστούλ, που αποδίδονται στους νομάδες Bλέμυες· οι τελευταίοι ήταν εκείνοι που υπονόμευσαν τη M. με τις επιθέσεις τους, με αποτέλεσμα την προσάρτηση στους Αιθίοπες τον 4ο αι. μ.Χ. Τα εντυπωσιακά ερείπια της Μερόης αποτελούν τουριστικό πόλο έλξης του Σουδάν. Στη φωτογραφία, ερείπια ναού που χτίστηκε με εντολή του φαραώ Αμενχοτέπ Γ’.